E puer Wierder iwwer Wierder

An dëser Episod geet et ëm d'Landkaart an och ëm Päiperleken. Donieft schwätze mir och iwwer Betounungen a Flilleken. Wéi dat alles zesummepasst, erkläert eis d'Caroline Döhmer.


S: D'Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis – wéi den Numm vun der Emissioun et scho verréit – "e puer Wierder iwwer Wierder". Gudde Mëtteg Caroline!
C: Gudde Mëtteg.
S: Wéi ee Wuert hues de haut fir eis?
C: Haut dréit sech alles ëm d'Landkaart.
S: A wat ass dorunner sou speziell? Well do gesinn ech elo iergendwéi guer näischt Spezielles. Mee dat wäert sech sécher gläich änneren.
C: Fir mech ass d'Wuert an deem Sënn speziell, well et eng besonnesch Betounung huet. Et gëtt am Lëtzebuergeschen nämlech zesummegesate Wierder, déi vir oder hanne betount sinn. Ech nennen elo e puer Wierder, déi och aus zwee Deeler bestinn, déi alleguer vir betount sinn: Wäiglas, Spullmaschinn, Téitaass, Sim-Kaart, Iessdësch.
S: An du héiers direkt eraus, dass se vir betount sinn?
C: Ma ech ka se jo mol hanne betounen, well da kléngen se net richteg: WäiGLAS, SpullmaSCHINN, TéiTAASS, Sim-KAART, IessDËSCH. Mer hunn also Wierder, déi vir musse betount sinn: SIM-Kaart. An d'Landkaart ass do e Spezialfall, well ech et awer hanne betounen: LandKAART.
S: A firwat just dat Wuert?
C: Et ginn nach eng Rei aner Wierder wéi KachDËPPen oder KierchTUERM. Et ass en aalt Betounungsmuster, wat een eebe bei e puer Wierder nach fënnt, wéi och bei der Landkaart. Am Däitschen zum Beispill ass d'Betounung vill méi streng gereegelt, do ass se bei Zesummesetzungen ëmmer vir: LANDkarte, KOCHtopf, KIRchturm.
An elo maachen ech en Trick. Anzwar verbannen ech d'Wuert Landkaart mat engem Päiperlek.
S: A wéi méchs de dat?
C: Wann ech der d'Äntwert soen, dann ass se immens offensichtlech. Et gëtt nämlech e Päiperlek, dee 'Landkärtchen' heescht.
S: Wierklech?
C: An den däitschen Naturschutzbund huet dee souguer als Insekt vum Joer 2023 geküürt.
S: A wéi gesäit deen aus? Gëtt et deen och zu Lëtzebuerg?
C: Ech sinn éierlech gesot drop komm, well ech eng total onheemlech Raup gesinn hunn bei eis um Haus: Schwaarz, ganz pickeg, a souguer d'Picken haten nach Picken. An dunn hunn ech recherchéiert, wat dorauser gëtt, an d'Äntwert ass: Landkärtchen, eng Zort Falter.
S: A wéi gesäit de fäerdege Päiperlek aus?
C: Live kann ech der et net soen, well ech just déi Gothic-Raup gesinn hat, mee op de Fotoen, déi ech gesinn hunn, ass e schwaarz mat orange a wäiss, a ganz schéi gemustert.
S: An huet en den Numm, well dat ausgesäit wéi eng Landkaart?
C: Ma dat hat ech och gemengt, mee witzegerweis huet en deen Numm, well d'Ënnersäit vu senge Flilleken ausgesäit wéi eng Landkaart, déi ass guer net faarweg, mee iwwerzunn mat hellen Netzlinnen a klenge gro-bronge Felder, et gesäit wierklech e bëssen aus wéi e Stroossennetz oder eeben eng Landkaart.
A weess de, wéi déi jonk Leit haut fir eng Landkaart soen?
S: Nee.
C: Google Maps. Nee, mee seriö, eng Landkaart ass einfach eppes, wat e bëssen aus der Moud komm ass, well et duerch digital Formater ersat gouf. Ech froe mech do, ob op d'mannst an de Schoulklassen nach déi Landkaarte gëtt, déi am Klassesall hänken. Oder ob een am Auto nach eng Landkaart leien huet.
S: Am Auto vläicht éischter net. Mee ech googelen elo mol nach deng Gothic-Raup.
C: Einfach aginn: Landkärtchen Raupe, da gesäis de se bei de Biller.
S: Mir soen dir op alle Fall merci fir deng Erklärungen a freeën eis op déi nächst Kéier!
C: Merci och! An d'Schlusswuert ass: Äddi!

Episoden