Mir schwätzen iwwer d’Vanill a wéi se aus dem Spueneschen am Lëtzebuergesche gelant ass. Donieft schwätze mir och iwwer verschidde Variante vun deem Wuert.
S: D’Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis – wéi den Numm vun der Emissioun et scho verréit – „e puer Wierder iwwer Wierder“. Gudde Mëtteg Caroline!
C: Moien alleguer, moie Simon!
S: Wéi ee Wuert hues de eis haut fir Wiwi matbruecht?
C: Ech si jo och Fan vun deenen aneren Emissiounen hei um 100,7. An do gëtt et zum Beispill d'Emissioun “Gewierzer aus aller Welt”, déi ech ganz flott fannen. An den 24. Dezember d'lescht Joer, also op Hellegowend, do koum d'Episod Vanill. Bass de e Fan vu Vanill?
S: _________
C: Ech hunn de Geroch och immens gär an ech hat och d’Episod ganz flott fonnt,
awer ech sinn natierlech och linguistesch un der Vanille interesséiert.
Als éischt e bëssen Hannergrond:
D'Vanill ass ursprénglech aus Mexiko. An do ass d'Vanill am réien Zoustand eng gréng Kapsel, also eng länglech Schote vun der Vanill. An déi gëtt dann, no opwennege Prozesser, gedréchent a fermentéiert a kritt doduerch déi schrumpeleg schwaarz-brong Optik a kann och esou weider verschafft an haltbar gemaach ginn.
S: A wouhier kënnt d’Wuert?
C: Ech hat de Prozess vun der Hierstellung selwer sou intressant fonnt, mee du hues recht: Dat ass jo elo och hei e linguistesche Podcast. Op alle Fall ass esou wéi mir d'Vanill kennen, an där schwaarzer bësse verschrumpelter Schote, esou hänkt se natierlech net um Bam, mee dat ass wat de Mënsch herno draus mécht. Dat ass wichteg ze wësse fir d’Benennung vun der Vanill.
A fir d'Etymologie vum Wuert ze verstoen, musse mer e bëssen an d'Zäit zréckgoen, well mir hunn d'Vanill warscheinlech aus dem Franséischen an d'Fransousen hunn d'Vanill warscheinlech aus dem Spueneschen, wat da selwer op d’Latäin zréckgeet.
S: Dat ass awer e wäite Wee.
C. Dat muss ee bei munche Wierder eeben alles kucken, well grad esou kulinaresch Saachen hire Wee lues a lues an Europa fonnt hunn. Lo kucke mer mol fir d'éischt, wéi et sech aus dem Spueneschen erausentwéckelt huet: do ass et VAINILLA oder VANILLA an dat heescht einfach Vanill, d'Planz an d'Frucht dovunner. An bei ILLA ass en Diminutiv, ass eng Verklengerungsform vu VAINA. Et gëtt zwar V geschriwwen, mee am Spueneschen ass dee V net W gelies, mee en ass esou e bëssen wéi en B, wou d'Loft awer liichteg d'Lëpsen erauszitt: vaina. Dofir huet d’Vanill am 17. Joerhonnert och deelweis Banill geheescht, well d'Leit et wéi e B verstanen hunn. Et war awer mat V geschriwwen: vaina oder eeben vainilla.
S: A wat heescht vaina?
C: Vaina heescht am Fong just esou vill wéi Schote, well se do dra sinn. Et heescht awer och Scheide.
S: Scheide?
C: Jo, ech hunn elo bewosst dat däitscht Wuert geholl, well et d’Scheide ass fir d’Hüls resp. d’Housse aus Lieder oder Metall, déi fir e Messer, en Dolch oder en Degen geduecht ass. An elo hal dech fest: vaina geet zréck op Latäin Vagina.
S: Mee Vagina huet elo schonn eppes mam weibleche Geschlechtsdeel ze dinn?
C: Jo, iergendwéi schonn. Eng Vagina ass ursprénglech eng ‘Schwert-, Degenscheide, Hülle’, mee am Latäin fanne mer et och scho fir de weiblechen Intimberäich. Béid Wierder – Scheide a Vagina – hu sech einfach parallel entwéckelt, an zwar eemol als Geschlechtsdeel vun der Fra an eemol awer och fir d'Scheide, wou eeben e Schwäert dragemaach gëtt oder eng Hüls, wou dann och d'Käre vun enger Planz dra sinn zum Beispill. Strukturell gesinn ass d’Vanill also den Diminutiv vu “vagina”.
S: Ok, dat muss ech mer verhalen.
C: Mer kéinten natierlech elo och weider iwwerleeën a soen, “jo, mee esou eng Orchidee huet dach och eppes vun engem weibleche Geschlechtsdeel”, mee dat iwwerloossen ech Ärer Fantasie. A wou mer vu Fantasië schwätzen …
S: Lo sinn ech awer gespaant!
C: Et gëtt jo och den Term vanilla sinn. Kenns de deen?
S: ____
C: Vanilla heescht nämlech, dass ee keng besonnesch Fetischen huet a keng besonnesch Kinks. An dat ass emol guer net negativ gemengt. Anscheinend ass déi Bezeechnung 1984 opkomm an huet sech an den 90er ausgebreet. D’Iddi ass, dass een an e Glacebuttek geet an elauter Zorte Glace gesäit mat verréckte Goûten, ongewéinlech, kreativ gemëscht. An een dann einfach bei Vanill bleift, well Standard.
Vanilla an deem Sënn heescht, dass ee keng besonnesch Virléiften huet an och net besonnesch experimentéierfreedeg ass. An dat mécht oder dat gären hëlt, wat déi meescht Leit gären huelen.
Virun e puer Joren hunn ech gelies: Vanilla Girls oder vanilla girl aesthetic. Schonn héieren?
S: ______
C: An am Ufank hunn ech mer geduecht, et wier eppes Pornografesches, awer Vanilla ass just fir d’Faarf. An et ass e Kleedungs- an Ariichtungstrend an esou helle Brong- a Beigetéin. Do hat ech bëssi misse laachen, dass dat vläit net dee beschten Trendnumm ass.
S: Nee, effektiv. Lo si mer haut awer vum Latäin bis bei TikTok-Trends komm!
C: Sou ass dat, wann ee bis ufänkt, sech fir Wierder ze intresséieren!
S: Mir soen der merci, Caroline, a freeën eis op déi nächst Kéier, wann s de nei Wierder fir WiWi matbréngs.
C: Merci och! An d’Schlusswuert ass: Äddi!